Yayınlanma Tarihi: 07.05.2020
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı KOAH Nedir? “ Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı” isminin baG harflerinden oluGan kısaltılmıG bir hastalık ismidir. KRONGK kelimesi uzun süredir devam eden anlamındadır. OBSTRÜKTGF kelimesi tıkayıcı anlamındadır ve bu hastalıkta nefes borularının (bronGların) tıkandığını göstermek için kullanılır. O halde KOAH’ı, “uzun süredir bronGlarda tıkanmaya neden olan bir hastalıktır” Geklinde tarif edebiliriz. Bu hastalığın en kötü yanı, bronGlarda oluGan tıkanmanın bir daha düzelmemesi ve tedavi olunmaz ise hastalığın sinsice ilerlemesidir. Hastalığın en önemli nedeni SGGARA bağımlılığıdır. KOAH yaklaGık olarak 20 yıl günde bir paket sigara içme sonrasında ortaya çıkar. Eğer günde bir paketten daha fazla sayıda sigara içiliyorsa bu zaman daha da kısalır. Hastalık genellikle 40 yaGından sonra belirti vermeye baGlar. KOAH teGhisi alan kiGilerin büyük çoğunluğu halen sigara içen veya çok uzun süre sigara içmiG ve bırakmıG kiGilerdir. Hastalık sinsi ilerlediği için ve sigara bağımlıları öksürük, balgam çıkarma gibi Gikâyetleri önemsemedikleri için KOAH teGhisi konduğu zaman hastalar akciğer kapasitelerinin önemli bir kısmını kaybetmiG olmaktadırlar. Sigara içen her beG, altı kiGiden birinde KOAH geliGmektedir. Ülkemizde 20 yaG üstündeki kiGilerin en az yarısı sigara bağımlısıdır. Dolayısıyla bizim gibi sigara içme alıGkanlığının çok yaygın olduğu ülkelerde KOAH önemli bir halk sağlığı sorunudur. Ülkemizde en iyimser tahmin ile 5 milyon KOAH’lı vardır. Fakat bu hastaların sadece az bir kısmı teGhis edilmektedir. Hastaların önemli bir sayısı hastalıklarının farkında olmayıp öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı gibi Gikayetleri çok rahatsız edici olmadıkca doktora gitmemektedirler. Sigara bağımlısı olanların rahatsızlıklarında doktora gitmemelerinin önemli bir nedeni de sigarayı bırakmaları konusunda uyarı almaktan kaçmaktır. Sigara dumanı ile nefes borularına ve hava keseciklerine zararlı gazlar ve maddeler dolar. Yıllar geçtikçe bu zararlı gazlar ve maddeler bronGların ve hava keseciklerinin yapısını bozmaya baGlar. Bunun sonucunda bronGların hastalanmasıyla TIKAYICI BRONgGT, hava keseciklerinin harabiyeti ve parçalanması ile AMFGZEM ortaya çıkar. GGte KOAH adı altında bu iki hastalık yer almaktadır. Sigara içimi ile hem bronGlarda tıkayıcı bronGit hem de aynı zamanda amfizem geliGir. Akciğerlerde ortaya çıkan bu tıkanıklıklar ve bozulmalar sonucunda kana oksijen geçiGi azalır ve vücudun oksijensiz kalması ile pek çok ciddi rahatsızlıklar doğar. OluGan bu bozuklukların tedavisi ve tamiri mümkün değildir. Akciğerler bu hastalık ile erkenden yaGlanır ve bozulur. Çünkü KOAH ilerleyici bir hastalıktır. KOAH baGlayan bir hastada sigarayı bıraktıktan sonra bozuklukların tamamen ortadan kaybolması çok zordur. Ancak sigaranın bırakılması ile hastalığın ilerlemesi yavaGlar. Diğer yandan sigara bırakılmaz ise hastalık çok hızlı ilerler. KOAH için kullanılan ilaçlar sadece hastaların nefes darlığı Gikayetlerini azaltmak için kullanılır. Bu ilaçların hastalığı ortadan kaldırmak veya ilerlemesini yavaGlatmak gibi bir etkileri yoktur. Bu nedenle KOAH tedavisinin temelini sigarayı bırakmak oluGturur. KOAH BELGRTGLERG NELERDGR ? ÖKSÜRÜK BALGAM NEFES DARLIĞI Bu Gikâyetler uzun süredir devam etmektedir. Öksürük ve balgam çıkarma önceleri sadece sabah görülür. Balgam çok az miktarda çıkar. Hastalar genellikle bu Gikâyetleri önemsemezler ve sigara içmenin doğal bir sonucu olarak kabul ederler. Gerçekte, Giddetli olmayan öksürük ile birlikte az miktarda balgam çıkarmak çok önemli bir hastalığın yani KOAH’ın erken habercisi olabilir. Eğer sigara içmeye devam edilirse ve hastalık ilerlerse öksürükler Giddetlenir ve balgam miktarı gittikçe artar. Hastalar günün her saatinde balgam çıkarmaya baGlarlar. Bazen boğulacak kadar Giddette öksürükler olmaya baGlar. Nefes darlığı hastalığın erken dönemlerinde koGma, hızlı yürüme veya merdiven çıkma gibi eforlarda ortaya çıkarken, hastalığın ilerlemesi ile istirahatte dahi nefes darlığı oluGur. Genellikle öksürük, balgam ve nefes darlığı Gikâyetleri 50 yaGına doğru ciddi Gekilde artıG gösterir. Bütün bu yakınmalar kıG aylarında ve özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu dönemlerde ve gribal enfeksiyonlar sonrasında çok artar. Sigara içen kiGilerde bu Gikâyetlerden bir veya birkaç tanesi ortaya çıktığı zaman hemen bir sağlık kuruluGuna baGvurmak gerekir. Çünkü erken teGhis ve sigaranın bırakılması ile ancak bu ilerleyici ve akciğerleri sakat bırakan hastalıktan kurtulmak mümkün olabilir. KOAH, nefes darlığının Giddetine göre dört gruba ayrılır. 1Hafif KOAH Ağır iG yapıldığı zaman veya hızlı yürüme ve merdiven çıkma esnasında bazen nefes darlığı hissedilir. 2 Orta KOAH Ağır iG yapıldığı zaman veya hızlı yürüme ve merdiven çıkma esnasında genellikle nefes darlığı hissedilir. Bazen günlük iGler yapılırken dahi nefes darlığı hissedilir. Gece uykusu rahattır, nefes darlığı nedeniyle uykusuzluk çekilmez. 3 Ağır KOAH Günlük iGler yapılırken genellikle nefes darlığı hissedilir. giddetli halsizlik vardır. Merdiven çıkmada çok zorlanılır. Gece nefes darlığı nedeniyle uyku düzeni bozulur. 4 Çok ağır KOAH Otururken dahi nefes darlığı hissedilir. Oda içinde yürümek zorlaGır. GGe gidilemez. Hastalığın ileri dönemlerinde kanda ve organlarda oksijen miktarı önemli oranda azalacağı için çok daha fazla rahatsızlıklar belirir. Bunlar; Bol terleme Dilde, dudaklarda, parmak uçlarında morarma giddetli baG ağrısı Çarpıntı Gündüzleri uyuklama, geceleri uykusuzluk Zihinsel faaliyetlerde azalma (unutkanlık, dikkatsizlik) AGırı sinirlilik giddetli halsizlik, yorgunluk Zayıflama Cinsel güçte azalma Mide rahatsızlıkları, karında GiGkinlik ve hazımsızlık Kabızlık Ellerde ve ayaklarda uyuGma, karıncalanma, yanma hissi Ellerde titreme Hastalığın ilerlemesi ile kalp yetmezliği meydana gelebilir ve ayaklarda su toplama baGlar. Kalp yetmezliği geliGen hastalarda hastalığın ileri dönemlerinde nefes darlığı çok Giddetlenir ve hastalar evden dıGarı çıkamaz hale gelirler. Bu dönemdeki hastalar artık günün en az yarısında oksijen makinasına bağlı kalırlar. Hastalığın çok ilerleyerek yukarıda belirtilen ağır rahatsızlıkların ortaya çıkmasını önlemek için yapılması gereken SGGARANIN TERK EDGLMESGDGR. KOAH teGhisi konmuG hastalara çok önemli bir sorumluluk yüklenmektedir. Bu hastalığın zararlı etkilerini bizzat yaGadıkları için çevrelerinde bulunan sigara bağımlısı yakınlarını ve arkadaGlarını uyarmak ve hatta baskı yapmak zorundadırlar. KOAH NASIL TEgHGS EDGLGR ? KOAH ilerleyici ve geriye dönüGü olmayan bir hastalık olduğu için, ne kadar erken teGhis edilir ve ne kadar erken tedaviye baGlanırsa hastalık o kadar az rahatsızlığa neden olacaktır. Ne yazık ki, KOAH’lı hastalar ilk teGhis edildikleri anda genellikle akciğer kapasitelerinin önemli bir kısmını kaybetmiG oluyorlar. Bunun nedeni öksürük, balgam ve nefes darlığı Gikâyetlerini ihmal etmeleridir. Hastalığın hafif dönemde iken teGhis edilmesi ile tedavi kolaylaGacak, hastalar tedaviden daha çok yararlanacak ve hastalığın ilerlemesi durdurulmuG olacaktır. KOAH, teGhisi çok kolay olan hastalıklardan birisidir. Bu hastalığı akla getiren iki önemli özellik vardır. Bunlar; 1 Sigara içimi. 2 Uzun zamandır ÖKSÜRÜK, BALGAM ve NEFES DARLIĞI Gikâyetleri olması. KOAH hastalığının kesin teGhisinde solunum testi yapılır. Bu çok kolay uygulanan bir testtir. Derin bir nefesle alınan hava solunum test cihazının plastik borusu içinde çok hızlı bir Gekilde üflenir. KOAH erken teGhisi için sigara içen ve 40 yaGını aGmıG herkes yılda bir kez solunum testi yaptırmalıdır. Uzun süredir öksürük, balgam ve en önemlisi nefes darlığı Gikâyetleri olan sigara içicilerde KOAH riski çok yüksektir. Bu kiGilerin en kısa sürede solunum testi yaptırmaları gerekir. Solunum testi ile hem KOAH teGhisi konur hem de hastalığın Giddeti belirlenir. KOAH tedavisi hastalığın Giddetine göre planlanacaktır. KOAH NASIL TEDAVG EDGLGR ? KOAH tedavisinde baGarılı olabilmek için uyulması gereken kurallar; Sigaranın bırakılması, Tozlu ve dumanlı ortamlarda çalıGmamak, bulunmamak ve Düzenli ilaç tedavisidir. KOAH tedavisinin temelini “sigaranın terk edilmesi” oluGturur. Sigara bırakıldığı zaman bronGlardaki ve hava keseciklerindeki bozulmaların Giddeti yavaGlar. Glaçlar hastalığın ilerlemesini önlemez bu nedenle sadece nefes darlığını azaltmak için kullanılırlar. Sigarayı bırakamayan bir hastanın ilaçlardan yarar beklememesi gerekir. Glaçlar sadece geçici süre için nefes darlığını azaltabilir. Sigarayı bırakmayan hastalar her yıl bir önceki yılı arayacaklardır. Birkaç yıl sonra hastalık çok ilerleyince hastalar isteseler dahi sigara içemez hale geleceklerdir. BaGka bir ifade ile “hasta sigarayı bırakmayacak, sigara hastayı bırakacaktır”. Fakat bu durumdaki bir hastanın artık günlük iGlerini yapabilmesi çok zorlaGmıG olacaktır. Böyle bir hastanın geriye dönük piGmanlıkları ve “keGke Gu mereti içmeseydim” Geklindeki yakınmalarının bir faydası olmayacaktır. KOAH’lı hastaların nefes darlıklarını rahatlatmak amacıyla kullanılan çok sayıda ilaç vardır. Bunların bazıları solunum yolu ile kullanılırlar. Solunum yolu ile kullanılan ilaçlar, çalıGma prensipleri ve Gekilleri birbirinden farklı cihazlar yardımı ile kullanılırlar. Solunum yolu ile kullanılan ilaçların dozları çok düGüktür. Fakat ilaçlar direkt olarak solunum yollarına ulaGtığı için etkileri çok kuvvetlidir. Ancak etkili olabilmeleri için doğru teknik ile kullanılmaları gerekir. Bu cihazların nasıl kullanılacağı çok iyi öğrenilmelidir. Hata varsa bunu düzeltmek için muayene sırasında hekim önünde kullanma denemeleri yapılmalıdır. Glaçların dozu düGük olduğundan ve kullanılan dozun da çok az bir kısmı kana karıGtığından yan etkileri yok denecek kadar azdır. Solunum yoluyla kullanılan ilaçlar alıGkanlık yapmazlar, diGlere ve akciğerlere herhangi bir zarar vermezler. Oksijen tedavisi Çok ağır KOAH’lı hastalar sürekli olarak günde en az 15 saat oksijen kullanma zorundadırlar. Kanda oksijen seviyesi tehlike sınırının altına inmiG olan hastaların uzun süreli oksijen tedavileri hem Gikâyetlerini azaltacaktır hem de yaGam kalitelerini artıracaktır. Çünkü KOAH’da ortaya çıkan sorunların önemli bir bölümü vücudun yeterince oksijen almamasından kaynaklanır. Oksijen tüpleri bu amaçla kullanılmazlar. Çünkü tüpler kısa sürede bitecektir ve bunların tekrar doldurtulması gerekecektir. Uzun süreli oksijen tedavisi için “oksijen konsantratörü” adı verilen ufak bir komidin boyutunda cihazlar kullanılır. Oksijen cihazının doldurulması gereken deposu yoktur, bu makinanın kendisi oda havasından oksijen üretmektedir. Sosyal güvencesi olan hastalara heyet raporu karGılığında oksijen konsantratörü ücretsiz olarak verilmektedir. Heyet raporu için bu cihazın kullanılmasını gerektirecek kadar ağır KOAH olduğunu belgelemek amacıyla bazı basit testlerin yapılması gerekir. Böylece uzun süreli oksijen tedavisi alması gereken hastalar belirlenmiG olmaktadır. Uzun süreli oksijen tedavisi alan hastaların uyması gereken kurallar; Günde en az 15 saat oksijen alınmalıdır. Yangın tehlikesi nedeniyle oksjien cihazının yanında sigara içilmemelidir. Cihaz sobadan uzak tutulmalıdır. Gece kan oksijen seviyesi çok daha fazla düGtüğü için uyku süresince oksijen alınmalıdır. Cihazın bakımı düzenli yapılmalıdır. Tedavide yardımcı tedbirler Yapılabilecek kadar egzersiz yapılmalıdır. Sürekli oturmak ve egzersizden kaçınmak kasları güçsüzleGtirir ve nefes darlığını artırır. Ağır egzersizlerden (ağır yük taGımak, bahçede çalıGmak gibi) kaçınılmalıdır. Soğuk ve hava kirliliğinin fazla olduğu saatlerde dıGarıya çıkılmamalıdır. Sık aralıklarla ve her öğünde az miktarda yeme alıGkanlığı kazanılmalıdır. Yiyecekler daha çok sulu gıdalardan (çorba, sulu sebze yemekleri) oluGmalıdır. Katı ve ağır yemekler sonrasında nefes darlığı artmaktadır. Hazımsızlığa ve gaz Gikâyetlerine neden olabilecek yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Bol sıvı (su, asitsiz meyve suları, bitkisel çaylar) tüketilmelidir. Kilosu fazla olan hastaların Gikâyetleri de o kadar çok artacaktır. Kilolu hastaların fazla kilolarını azaltmak için çaba göstermeleri gerekir. Bunun için yağlı, tatlı ve unlu yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Her yıl sonbaharda grip aGısı yaptırılmalıdır. Grip salgınları döneminde kalabalık yerlerde bulunulmamalıdır. Enfeksiyon hastalıklarından korunmak için yanaktan öpüGme alıGkanlığı terk edilmelidir. Grip ile birlikte hastalık bir anda Giddetlenir, Gikâyetler ağırlaGır ve genellikle hastaların hastanede yatırılarak tedavileri gerekir. Nefes darlığının Giddetlendiği zamanlarda derin nefes aldıktan sonra ıslık çalar gibi dudakları büzerek nefesinizi yavaGca dıGarıya üfleyin. Bunu ne kadar sık yaparsanız o kadar rahatlarsınız. Sırtınız dik olacak Gekilde rahat bir koltuk, divan veya sandalyeye oturun. Bir elinizi göğsünüzün üzerine diğer elinizi ise karın bölgenize koyun. Nefes alır verirken göğsünüz üzerindeki el hareket etmemelidir. Burundan “bir, iki” sayılarını söyleyerek nefes alın. Nefes alırken göğsünüz hareket etmesin karın kaslarınız yukarıya doğru hareket etsin. Daha sonra “bir, iki, üç, dört” sayılarını söyleyerek yine burundan aldığınız nefesi dıGarıya üfleyin. Bu Gekildeki soluk alıp verme alıGkanlık haline gelene kadar bu egzersizlere devam etmelisiniz. Böylece solunum yaptıran diafragma kası güçlenir ve daha az nefes darlığı hissedersiniz.